Wat was ik goed in relativeren geweest, de afgelopen dagen, of weken eigenlijk al. Dat ze 85 was, en dement, maar nog niet mensonterend dement, dat ze geen lange lichamelijke lijdensweg had doorgemaakt, dat al haar kinderen en aangetrouwde kinderen en kleinkinderen en achterkleinkinderen nog leefden, dat mijn moeder tot haar 65ste een moeder had, en dat ik heel erg hoop dat ik ook minstens tot mijn 65ste een moeder mag hebben, dat bijna niemand van mijn leeftijd meer een oma heeft, sterker nog, dat veel van mijn leeftijdgenoten al geen vader of moeder meer hebben, dat ik haar toch bijna nooit meer zag, en dat ik gelukkig, gelukkig vijf weken geleden nog bij haar was geweest, en dat mijn ouders hadden gezegd: bereid je maar op het ergste voor, en dat mijn oma op die mooie zaterdag aangekleed en opgewekt in de eetzaal zat, en dat we het zo gezellig hadden, dat ze om mijn flauwe grapjes lachte en ik om haar adremheid, en dat we dicht tegen elkaar aan zaten, en dat ze me per se naar de deur wilde brengen, en dat we gearmd daar naar toe liepen, en dat het misschien wel een van haar laatste wandelingetjes was, en dat ze enthousiast zwaaide bij de deur, tot ik haar niet meer zag.

En al die tijd had ik natuurlijk ook wel geweten dat ik vanmiddag toch zou moeten huilen, omdat ik nu eenmaal slecht afscheid kan nemen en helemaal slecht ben in begrafenissen. Ik moest huilen om mijn moeder en met mijn vader, en om hoe graag ik vroeger bij mijn opa en oma kwam, en om hoe warm het altijd bij ze was en hoe lekker de soep en het vlees roken die urenlang stonden te sudderen op een petroleumstel in de garage, en om de allerlekkerste gestampte snijbonen met witte bonen die mijn oma maakte en om alle keren dat we naar de kerk gingen en naar het bos en om de mooie bloemen die ze in de tuin had staan en waar ze zo van hield, en om haar verjaardag op 14 oktober waarop ik me weken kon verheugen, en om hoe stoer ze was dat zij kon autorijden en mijn opa niet, en om de dingen die zij kon en ik niet, zoals goed schoonmaken en altijd maar op schoenen met hakken lopen, tot het allerlaatst, en om hoe later de afstand groter werd en om hoe ze mijn dochters haren streelde, en om hoe mooi ze ze vond, en om hoe ze wel tien keer vroeg: zijn die van jou?

Ik huilde omdat mijn moeders moeder werd begraven en mijn oma, en met haar een deel van mijn gelukkige jeugd en geschiedenis, ik huilde om de dingen die voorbij waren gegaan en nooit meer terug zouden komen, en omdat ik toch bezig was huilde ik misschien ook wel een beetje om al het andere geluk en verdriet dat ik had en heb en nog zal krijgen.

Hij doet een snelcursus verlichting en probeert uit te leggen wat het is. Dat je stil wordt en van een afstandje naar jezelf kijkt zonder alle chaos en drukte eromheen en dat je dat dan los kunt laten.

Meestal zijn dat soort zweverige dingen te hoog voor mij gegrepen omdat ik nogal met twee voeten op de grond sta.

Maar terwijl hij aan het praten is, zie ik ineens een soort het licht denk ik dat ik zomaar begrijp wat hij bedoelt.

Volgens mij is het dit. Dat je ’s avonds als de kinderen op bed liggen op de bank kan gaan zitten, met je computer of de krant of een boek of een borduurwerkje, of desnoods de tv, of het liefst nog met goed gezelschap, en dat je dan lekker helemaal niet denkt aan de administratie die je moet doen, de was die je moet opvouwen, de foto’s die je moet inplakken, de mailtjes die je moet beantwoorden, de sokken die je moet stoppen en de sjalen die je moet breien.

Je zit op de bank en je vergeet alle chaos om je heen, alle drukte in je hoofd en in je leven. Je zit, je laat de boel de boel en doet iets wat je leuk vindt en rust brengt, zonder te denken aan alle dingen die je moet doen, van niemand anders dan van jezelf.

Veel dingen kan ik niet, maar dat toevallig wel. Je zou het lui kunnen noemen, en sommigen mensen doen dat, maar ik noem het liever verlicht goed voor jezelf zorgen.

Als ze hoort dat mijn oma op sterven ligt begint ze heel hard te huilen. Snikkend zegt ze dat ze het zoo zielig vindt. Gaat ze echt dood? Ja, ze gaat echt dood. Hard en lang blijft ze huilen. Omdat ze zelf niet dood wil en om het zielige boek over de zeemeermin en dan toch weer over ‘ouwe omaatje’. Of ze alsjeblieft mee mag naar de begrafenis. ‘Dan kan ik afscheid nemen, want ik heb nu geen afscheid genomen’. Dat ze vast de hele tijd heel erg moet huilen, zeg ik. Ze zegt dat ze gaat proberen om dat niet te doen. , , Ik ga dan alleen een traantje laten.”

Haar zusje probeert haar te troosten door lief te doen, maar omdat dat niet helpt, gooit ze het over een andere boeg. Ik heb ook een keer iets heel ergs meegemaakt, zegt ze. Iets heel ergs, ik durf het bijna niet te vertellen. En dan, op samenzweerderige fluistertoon: , , Ik heb een keer diarree gehad.”

Mijn oma is vannacht rond half vier overleden, drie dagen na haar 85ste verjaardag.

In een indringend telefoongesprek waarin wij spreken over de dreigende ondergang van de DSB-bank, de verhoging van de pensioenleeftijd, het goede van biologisch verantwoord gelegde eieren, of over de hempjes van King Louis, de stoommaaltijden van Albert Heijn en laarzen zonder hakken, dat kan ook, zegt de vriendin aan de andere kant van de lijn:

In de Linda staat dat steeds meer merken de maten oprekken.

Dat is het schokkendste wat ik vanavond heb gehoord, stamel ik.

Even later heb ik een andere vriendin aan de lijn met wie ik indringende zaken bespreek zoals de dreigende ondergang van de DSB-bank of wat ik toch moet drinken deze avond, bier of wijn, dat kan ook, dan vertel ik haar het schokkende verhaal van het oprekken der maten en zij zegt dat het juist andersom is. De maten worden niet opgerekt, maar steeds kleiner. Dat wat vroeger maat 38 was, is nu maat 40.

Het ziet er naar uit dat dat zij mij in opperste verwarring achterlaat, maar gelukkig heeft ze nog wijze slotwoorden:

Liefde overwint alles.

Soms tonen letters anders uit, zegt ze.

Ja, zeg ik, bladerend in het oude tijdschrift waartoe ik veroordeeld ben omdat ik niet ben zoals de andere ouders in het zwembad, die nooit vergeten om een boek mee te nemen.

Wat bedoel je eigenlijk?

Sommige letters tonen anders uit, zegt ze nog een keer.

Maar natuurlijk. Al een half uur lang vraagt ze om de haverklap hoe je iets schrijft. Een is niet met een u maar met twee e’s. En tekenen is dan weer niet met twee e’s en ook niet met een u.

Sommige letters tonen anders uit.

Ja, hè, hè, dat wist ik allang.

Ovenschalen, pannen, speelgoed, tekeningen, oude agenda’s, schoenen, kleding – alles kon ik weggooien.

Maar alle boeken stopte ik in verhuisdozen, met ‘voor’ of ‘achter’ erop geschreven. Mijn nieuwe huis is niet groot, en ik wilde er niet volgepropt in beginnen. Met dubbele rijen moesten de boeken in een kast passen.

Op de dag van de verhuizing zouden twee handige vriendinnen de boekenkast in elkaar zetten op de slaapkamer, de enige kamer waar er ruimte voor was. Halverwege stopten ze ermee. Geen gezicht, die gammele kast, vonden ze. Als ik die toch wilde, dan moest ik hem zelf maar in elkaar zetten.

Maandenlang stond de slaapkamer vol met dozen. Alsof dát een gezellig gezicht was.

Uiteindelijk verhuisden de boeken naar de derde verdieping die uit een overloop met planken bestaat. Daar staan ze in dubbele rijen te staan.

Soms vraag ik me nog wel eens af waarom. De achterste boeken zijn sowieso het herlezen niet waard, de voorste boeken misschien, er komen steeds nieuwe boeken bij en ik héb al nauwelijks de rust om te lezen.

Vandaag staat er in de krant een citaat van W.F. Hermans. Als je alleen die boeken bewaarde die je kunt herlezen zonder dat je gedachten ooit afdwalen zou je aan een heel klein kastje genoeg hebben.

Dat lijkt me helemaal waar.

Maar boeken gooi je nu eenmaal niet weg. Die bewaar je, ook al heb je geen idee waarom.

Als je kind vier wordt en voor het laatst op het consultatiebureau is, dan krijg je een groeiboek mee, waarin de ontwikkeling van een kind tot zijn twaalfde wordt beschreven.

We weten natuurlijk niet of mensen dat lezen, zei een schoolarts tegen mij.

Ik zei niets, vroeg me alleen maar af waar de groeiboeken van onze kinderen zijn gebleven.

Tja, zei de schoolarts. Heel veel mensen lezen ook de handleiding niet van hun nieuwe vaatwasser. Terwijl enige voorbereiding toch best handig is.

mama

ikvinylyv

Tussen denware en dezekerweter.

Dat is nog eens een mooie plek voor dewerkendemoeder.nl.

U kunt stemmen, en geloof me, het is helemaal niet moeilijk.